Llywodraethiant

1. Mae’r disgrifiad rôl hwn yn crynhoi dyletswyddau, cyfrifoldebau a nodweddion personol aelodau annibynnol y Bwrdd. Mae’r termau ‘Bwrdd’ a ‘chorff llywodraethu’ yn cyfeirio at Goleg Sir Gâr a Choleg Ceredigion ill dau.
2. Mae’r disgrifiad rôl yn mynd ochr yn ochr â, ac yn crynhoi agweddau ar, y Cod Llywodraethu Da ar gyfer Colegau yng Nghymru (‘y Cod’), sy’n darparu arweiniad i aelodau Bwrdd ar:
   1. y safonau ymddygiad ac atebolrwydd a ddisgwylir ganddynt yn eu rôl fel llywodraethwyr y Coleg ac ymddiriedolwyr elusen;
   2. egwyddorion a gwerthoedd y Coleg a gwasanaeth cyhoeddus yn fwy cyffredinol;
   3. dull y Coleg o fynd i’r afael â materion megis cyfrinachedd a datganiadau o fuddiant.
   4. Gofynnir i bob aelod o’r Cyngor ymrwymo i’r Cod ar benodiad ac i gadarnhau eu derbyniad parhaus o’i delerau yn flynyddol.
3. Caiff y disgrifiad rôl ei lywio gan y canlynol, a ddarperir i aelodau newydd y Bwrdd ar eu penodiad a gellir eu diweddaru o bryd i’w gilydd yr:
   1. Erthyglau Cymdeithasu
   2. Cod Llywodraethu Addysg Bellach;
   3. Rheoliadau ac arweiniad y Comisiwn Elusennau.
   4. Protocol Gweithredol PCYDDS/CSG
4. Caiff y disgrifiad rôl ei adolygu o bryd i’w gilydd gan Bwyllgor Chwilio a Llywodraethu’r Bwrdd a chaiff ei gadarnhau ar ddechrau unrhyw broses recriwtio ar gyfer aelodau newydd o’r Bwrdd.

1. Mae aelodau’n gyfrifol am arfer y swyddogaethau a’r pwerau a esbonir yn yr Erthyglau Cymdeithasu. Mae gan aelodau gyfrifoldeb dros sicrhau bod y corff llywodraethu’n ymddwyn yn unol â’r Erthyglau Cymdeithasu a gyda rheolau a rheoliadau mewnol y sefydliad. Dylent geisio cyngor gan y Clerc mewn unrhyw achos o ansicrwydd.
2. Mae gan aelodau rôl allweddol i’w chwarae o ran sicrhau bod busnes y corff llywodraethu yn cael ei gyflawni’n effeithlon, yn effeithiol, ac mewn modd sy’n briodol ar gyfer ymddygiad cywir busnes cyhoeddus. Disgwylir i bob aelod baratoi’n iawn ar gyfer cyfarfodydd, i fynychu’r holl gyfarfodydd heblaw bod yna resymau neilltuol yn berthnasol, i wneud cyfraniadau rhesymol ac adeiladol i ddadleuon ac i wneud eu gwybodaeth a’u harbenigedd ar gael i’r corff llywodraethu wrth i gyfle godi.
3. Yn ychwanegol i’w haelodaeth o’r corff llywodraethu, fel arfer gofynnir i aelodau ymuno ag un neu fwy o is-bwyllgorau. Efallai gofynnir iddynt hefyd i weithredu fel yr aelod arweiniol dynodedig ar gyfer maes busnes penodedig. Mae’n bosibl y gwahoddir aelodau hefyd i gynrychioli’r Corff Llywodraethu ar bwyllgorau priodol PCYDDS.
4.  Disgwylir i aelodau gefnogi’r sefydliad yn ei weithgareddau myfyrwyr a chymunedol, gan gynnwys trwy bresenoldeb mewn digwyddiadau seremoniol a digwyddiadau cyflwyno gwobrau.
5. Mae gan aelodau gyfrifoldeb cyfunol dros y penderfyniadau a gyrhaeddir gan y corff llywodraethu.
6. Rhaid i aelodau gadw penderfyniadau’r corff llywodraethu a safbwyntiau a fynegir gan aelodau unigol yn gyfrinachol. Mae dyletswydd cyfrinachedd yn parhau hyd yn oed wedi i unigolyn beidio â bod yn aelod.

1. Disgwylir i aelodau ddilyn y Saith Egwyddor Bywyd Cyhoeddus a nodir gan Bwyllgor Nolan ar Safonau mewn Bywyd Cyhoeddus, sy’n annog anhunanoldeb, uniondeb, gwrthrychedd, atebolrwydd, didwylledd, gonestrwydd, ac arweinyddiaeth. Rhaid iddynt hefyd sicrhau bod y corff llywodraethu yn cynnal ei hun yn unol â’r Egwyddorion hyn, a restrir yn llawn yn y Cod, trwy gymryd rhan weithredol mewn unrhyw broses o adolygu effeithiolrwydd llywodraethiant fel y pennir gan y Bwrdd. 
2. Yn ganolog i’r modd y cynhelir busnes cyhoeddus mae’r ffaith y dylai aelodau o’r corff llywodraethu ymddwyn yn ddiduedd, a chael eu gweld yn ymddwyn yn ddiduedd, ac ni ddylent gael eu dylanwadu yn eu rôl fel llywodraethwyr gan gysylltiadau cymdeithasol neu fusnes. Disgwylir i aelodau a benodir wneud datgeliad llawn ac amserol o fuddiannau o’r fath yn flynyddol yn unol â’r gweithdrefnau a gymeradwyir gan y corff llywodraethu. Wedi hynny mae rhaid iddynt, cyn gynted ag sy’n ymarferol, ddatgelu unrhyw fuddiant sydd ganddynt mewn unrhyw fater a drafodir, a derbyn dyfarniad y Cadeirydd mewn perthynas â rheoli’r sefyllfa honno. Darperir arweiniad manwl ar wneud a rheoli gwrthdaro buddiannau yn y Cod. 
3. Mae’r Coleg yn elusen gofrestredig a’i gorff llywodraethu felly yw corff llywodraethu’r elusen. Mae aelodau’r corff llywodraethu hefyd yn ymddiriedolwyr yr elusen. Mae gan ymddiriedolwyr gyfrifoldeb dros sicrhau bod y corff llywodraethu yn goruchwylio defnydd effeithlon ac effeithiol o adnoddau’r sefydliad er budd ei ddibenion elusennol, yn cynnal ei hyfywedd ariannol hirdymor, ac yn diogelu ei asedau. Hefyd bod mecanweithiau priodol yn bodoli i sicrhau rheolaeth ariannol ac ar gyfer atal twyll. 
4. Dan reolau’r Comisiwn Elusennau, mae rhai amgylchiadau’n atal penodi unigolyn fel ymddiriedolwr. Caiff yr amgylchiadau hyn eu gwirio cyn penodi. Yn dilyn penodiad, mae’r broses flynyddol o ddatgan buddiannau hefyd yn cael ei defnyddio fel mecanwaith i gadarnhau parhad cymhwyster aelodau i weithredu fel ymddiriedolwyr. Rhaid i aelodau hysbysu’r Clerc ar unwaith am unrhyw newidiadau i’w hamgylchiadau sy’n effeithio ar eu cymhwyster i fod yn ymddiriedolwyr.

1. Mae gan aelodau gyfrifoldeb dros sicrhau bod y corff llywodraethu’n arfer rheolaeth dros gyfeiriad strategol y Coleg trwy broses gynllunio effeithiol, a bod perfformiad y Coleg yn cael ei asesu’n ddigonol yn erbyn yr amcanion y mae’r corff llywodraethu wedi’u cymeradwyo. 
2. Anogir aelodau i sefydlu perthnasoedd gwaith adeiladol a chefnogol gyda gweithwyr y Coleg y byddant yn dod i gysylltiad â nhw. Fodd bynnag, rhaid i aelodau adnabod y gwahaniad iawn rhwng llywodraethiant a rheolaeth weithredol a dylent osgoi ymwneud â rheolaeth weithredol y sefydliad o ddydd i ddydd.

1. Efallai gofynnir i aelodau gynrychioli’r corff llywodraethu a’r Coleg yn allanol. Cânt eu briffio’n llawn gan y Coleg er mwyn eu galluogi i gyflawni’r rôl hon yn effeithiol. 
2. Efallai gofynnir i aelodau, ar ran y Coleg, i ddefnyddio eu sgiliau rhwydweithio am ystod o resymau er enghraifft, i gefnogi cyflogadwyedd myfyrwyr ac i ddenu grantiau a buddsoddiad. 
3. Mae’n bosibl y gofynnir i aelodau chwarae rôl yn ymwneud â chysylltu rhwng budd-ddeiliaid allweddol a’r Coleg. Cânt eu briffio’n llawn gan y Coleg er mwyn eu galluogi i gyflawni’r rôl hon yn effeithiol. Fodd bynnag, rhaid i’r rôl hon yn benodol gael ei chyflawni mewn dull a gydlynir yn ofalus gyda swyddogion a staff uwch eraill y Coleg.

1. Disgwylir i aelodau feddu ar ymrwymiad personol cryf i Addysg Bellach ac Uwch ac i genhadaeth, gwerthoedd, nodau ac amcanion y Coleg.
2. Disgwylir i aelodau ymddwyn mewn modd teg a diduedd bob amser er budd y Coleg cyfan, gan ddefnyddio barn annibynnol a chynnal cyfrinachedd fel bo’n briodol. 
3. Mae’r Coleg yn ymrwymedig i greu cymuned ddysgu a gwaith gynhwysol sy’n rhydd o wahaniaethu, aflonyddu ac erledigaeth, a ble mae’r holl staff a myfyrwyr yn cael eu cefnogi, eu parchu ac yn gallu dangos eu potensial. Ei nod yw creu diwylliant o ddidwylledd lle mae pobl yn teimlo eu bod yn ddiogel ac yn cael eu gwerthfawrogi a lle mae perthnasoedd rhyngbersonol da. Disgwylir i aelodau’r corff llywodraethu arddangos yr un ymddygiadau a ddisgwylir gan staff a myfyrwyr. 
4. Ar ôl cael eu penodi rhaid i aelodau gymryd rhan mewn sesiwn gynefino a drefnir ar eu cyfer gan y Coleg. Wedi hynny disgwylir iddynt gymryd rhan mewn digwyddiadau datblygu a gweithgareddau a drefnir gan y Coleg i’w cefnogi yn eu rôl, a all gael eu darparu’n fewnol neu’n allanol, ac mewn unrhyw broses arfarnu.

1. Disgwylir i bob aelod annibynnol allu dangos y canlynol:
    
   1. Dealltwriaeth o Egwyddorion Nolan a pharodrwydd i gadw atynt.
   2. Ymrwymiad a brwdfrydedd ynghylch cenhadaeth a gwerthoedd y Coleg, ei ymdrech i gyflawni rhagoriaeth, ei genhadaeth ddinesig a’i uchelgeisiau strategol yng Nghymru a thu hwnt.
   3. Gwerthfawrogiad o’r gwerth a ddaw’r Coleg i’w gymunedau yng Nghymru.
   4. Gallu i gyfrannu at wella profiad myfyrwyr y Coleg a’u cyflogadwyedd.
   5. Ymrwymiad i gydraddoldeb, amrywiaeth a chynhwysiant.
   6. Ymrwymiad i natur ddwyieithog y Coleg ac i wella iaith a diwylliant Cymru.
   7. Gonestrwydd, barn gadarn a meddwl ymchwilgar.
   8. Y gallu i feddwl yn strategol, gwneud penderfyniadau rhesymegol, dadansoddi gwybodaeth ac yna herio’n adeiladol fel ffrind critigol, gan gynnig cyngor call a doeth.
   9. Y gallu i gefnogi a gweithio’n effeithiol gydag aelodau eraill y corff llywodraethu ac uwch swyddogion y sefydliad.
   10. Sgiliau cyfathrebu da.
   11. Bod ar gael i baratoi ar gyfer cyfarfodydd y corff llywodraethu a phwyllgorau a bod yn bresennol ynddynt.
   12. Ymrwymiad i gymryd rhan yng ngwaith ehangach y Coleg trwy fynychu digwyddiadau priodol.
   13. Gallu a pharodrwydd i hyrwyddo’r Coleg yn y gymuned ehangach.
2. Yn ychwanegol, disgwylir i aelodau fod â phrofiad mewn un maes neu fwy a bennir gan y corff llywodraethu yn unol â’i ofynion o ran galluogrwydd a sgiliau a phrofiad aelodau presennol. Mae’r corff llywodraethu wedi pennu bod y meysydd arbenigedd canlynol yn cynrychioli ei brif ofynion o ran galluogrwydd:
    
   1. Addysg bellach ac/neu uwch.
   2. Cynllunio strategol; busnes a chyllid; marchnata;
   3. Cyfrifeg, archwilio a risg;
   4. Taliadau; pensiynau;
   5. Entrepreneuriaeth; codi arian;
   6. Ystadau a datblygu eiddo;
   7. Cydraddoldeb ac amrywiaeth;
   8. Materion cyfreithiol a rheoliadol;
   9. Adnoddau dynol;
   10. Y Gymraeg a dwyieithrwydd:
   11. Cenhadaeth ddinesig a chysylltiadau allanol;

1. Bydd yr ymrwymiad o ran amser yn amrywio, ond amcangyfrifir y bydd yn golygu tua 8 - 15 diwrnod y flwyddyn i baratoi ar gyfer cyfarfodydd a bod yn bresennol ynddynt ac i fynychu digwyddiadau. 
2. Ni roddir tâl i aelodau’r corff llywodraethu ond gall aelodau, trwy weithdrefnau a nodir gan y Clerc, hawlio nôl costau teithio a thebyg a geir wrth gyflawni busnes y corff llywodraethu.

Dyddiad cymeradwyir gan y Bwrdd: 24 Mawrth 2022 Fersiwn: 1.0

• 1.1 Disgwyliadau’r Cyhoedd a’r Coleg
  Mae disgwyliadau uchel gan y cyhoedd yng Nghymru ynghylch y rheiny sy’n gwasanaethu ar Fyrddau cyrff cyhoeddus a’r ffordd y dylent ymddwyn wrth ymgymryd â’u dyletswyddau. Yn y Cod Ymddygiad hwn mae Byrddau Coleg Sir Gâr/Coleg Ceredigion wedi nodi eu disgwyliadau mewn perthynas ag ymddygiad Aelodau Bwrdd a Phwyllgorau.
• 1.2 Defnyddio’r Cod
  Bwriedir y Cod hwn fel canllaw, i ddynodi’r safonau ymddygiad ac atebolrwydd a ddisgwylir gan Aelodau Bwrdd a Phwyllgorau, er mwyn eu galluogi i ddeall eu dyletswyddau cyfreithiol a moesegol a’u cynorthwyo nhw wrth iddynt gyflawni’r dyletswyddau hynny a hefyd yn eu perthynas gyda’r Bwrdd a’r Pennaeth/Prif Weithredwr.
• 1.3 Nod y Cod
  Felly nod y cod hwn yw hyrwyddo llywodraethiant coleg effeithiol, gwybodus ac atebol, ac nid yw wedi’i fwriadu i fod yn ddatganiad diffiniol neu awdurdodol o’r gyfraith neu o arfer da.
• 1.4 Deall y Cod
  Os yw Aelod Bwrdd/Aelod Pwyllgor yn ansicr ynghylch darpariaethau’r Cod hwn neu unrhyw ddogfennau y cyfeirir atynt ynddo, dylid ymgynghori ag Ysgrifennydd y Cwmni/y Clerc i’r Bwrdd ac, os yn angenrheidiol, dylid cael cyngor proffesiynol. Fodd bynnag, mae’r cyfrifoldeb eithaf am briodoldeb ymddygiad fel Aelod Bwrdd/Pwyllgor y Coleg ac am unrhyw weithred neu ddiffyg yn hynny o beth yn gorffwys gyda’r Aelod Bwrdd/Pwyllgor unigol.
• 1.5 Cymhwyso’r Cod
  Mae’r Cod hwn yn berthnasol i bob un o bwyllgorau neu weithgorau’r Bwrdd ac i bob is-gwmni neu fenter ar y cyd o eiddo’r Coleg y gellir penodi Aelodau Bwrdd a Phwyllgor iddynt.
• 1.6 Derbyn y Cod
  Trwy dderbyn penodiad i’r Bwrdd/i Bwyllgor, mae pob Aelod Bwrdd/Pwyllgor yn cytuno i dderbyn darpariaethau’r Cod hwn. Gwahoddir Aelodau i gadarnhau eu derbyniad parhaus o’r Cod bob blwyddyn.

• 2.1 Dyletswydd Aelodau Bwrdd/Pwyllgor
  Mae gan Aelodau Bwrdd a Phwyllgor ddyletswydd ymddiriedol i’r Coleg.
  Golyga hyn y dylent ddangos y ffyddlondeb mwyaf a gweithredu gyda phob ewyllys da er ei les pennaf. Dylai pob Aelod Bwrdd/Pwyllgor weithredu’n onest, yn ddiwyd ac (yn amodol ar y darpariaethau a welir ym mharagraff 7.1 y Cod hwn yn ymwneud â chydgyfrifoldeb) yn annibynnol. Dylai gweithredoedd Aelodau Bwrdd a Phwyllgor hyrwyddo a diogelu enw da’r Coleg ac ymddiriedaeth a hyder y rheiny mae’n delio gyda nhw.
• 2.2 Gwneud penderfyniadau gan Aelodau Bwrdd/Pwyllgor
  Ni ddylai penderfyniadau a gymerir gan Aelodau Bwrdd a Phwyllgor mewn cyfarfodydd Bwrdd/Pwyllgorau fod i unrhyw ddibenion amhriodol neu reswm personol. Rhaid i benderfyniadau a gymerir fod er budd y Coleg, ei fyfyrwyr a staff a defnyddwyr eraill y Coleg bob amser, a dylid eu cymryd gyda’r bwriad o ddiogelu cyllid cyhoeddus. Yn unol â hynny, ni ddylai Aelodau Bwrdd a Phwyllgor fod dan rwymedigaeth yn eu trafod a’u pleidleisio i unrhyw fandadau a roddir iddynt gan gyrff neu bersonau eraill.
• 2.3 Cyfrifoldebau Aelodau Bwrdd/Pwyllgor
  Rhaid i Aelodau Bwrdd a Phwyllgor ddilyn darpariaethau Erthyglau
  Cymdeithasu’r Coleg ac yn benodol y cyfrifoldebau a roddir i’r Bwrdd gan
  Erthyglau Cymdeithasu’r Coleg (Erthygl 6). Mae’r cyfrifoldebau hynny, gan gynnwys rhestr o gyfrifoldebau “neilltuedig” a ddisgrifir yn yr Erthyglau , na ddylid eu dirprwyo, wedi’u nodi hefyd yn Erthygl 6 a 7.
• 2.4 Cydymffurfiaeth gan Aelodau Bwrdd/Pwyllgor
  Dylai Aelodau Bwrdd a Phwyllgor gydymffurfio â Rheolau Sefydlog y Bwrdd a chylch gwaith ei bwyllgorau i sicrhau bod y Bwrdd yn cynnal ei hun mewn modd teg, agored a thryloyw. Rhaid i’r Bwrdd gadw’r Rheolau Sefydlog a chylch gwaith hynny dan arolwg cyfnodol.
• 2.5 Rôl y Pennaeth/Prif Weithredwr
  Dylai Aelodau Bwrdd a Phwyllgor hefyd ystyried y cyfrifoldebau gwahanol, ond cyflenwol a roddir i’r Pennaeth fel Prif Weithredwr y Coleg. Nodir y cyfrifoldebau a roddir i’r Pennaeth gan Erthyglau Cymdeithasu’r Coleg yn Erthygl 28 yr Erthyglau Cymdeithasu. Gan weld mai swyddogaeth y Bwrdd yw penderfynu polisi strategol a chyfeiriad cyffredinol ac i fonitro perfformiad y Pennaeth ac unrhyw ddeiliaid swyddi uwch eraill, rôl y Pennaeth yw gweithredu penderfyniadau’r Bwrdd, a rheoli materion y Coleg o fewn y cyllidebau a’r fframwaith a osodwyd gan y Bwrdd. Dylai Aelodau Bwrdd gydweithio fel bod y Bwrdd a’r Pennaeth fel Prif Weithredwr yn cyflawni eu rolau priodol yn effeithiol.
• 2.6 Dyletswyddau i’r Brifysgol (Aelod)
  Mae’n ofynnol i aelodau Bwrdd gydymffurfio â’r protocol sydd mewn grym ar gyfer y berthynas weithredol rhwng Prifysgol Cymru: Y Drindod Dewi Sant (PCYDDS) a Choleg Sir Gâr. Mae’r protocol yn nodi sut, yn ymarferol, bydd PCYDDS yn gweithredu fel aelod o Goleg Sir Gâr a sut bydd CSG yn gweithredu fel is-gwmni PCYDDS, gan gynnwys cyfrifoldebau priodol, materion sydd angen eu cymeradwyo a’r llif gwybodaeth.
• 2.7 Dyletswyddau i’r Comisiwn Elusennau
  Mae aelodau Bwrdd yn Ymddiriedolwyr y Coleg ac mae angen iddynt
  gyflawni eu dyletswyddau a chyfrifoldebau cyfreithiol fel sy’n ofynnol gan y Comisiwn Elusennau.
• 2.8 Dyletswydd i Lywodraeth Cymru
  Mae aelodau’n gyfrifol ar y cyd am gadw at y dyletswyddau a nodwyd yn y Memorandwm Ariannol y mae’r Coleg wedi cytuno iddo gyda Llywodraeth Cymru fel amod o dderbyn cyllid cyhoeddus.
• 2.9 Dyletswydd i asiantaethau ariannu eraill
  Er mai Llywodraeth Cymru yw prif ddarparwr cyllid i’r Coleg, dylai aelodau nodi eu bod nhw hefyd yn gyfrifol am ddefnydd cywir incwm sy’n deillio o gyrff cyllido eraill.

• 3.1 Diwydrwydd Dyladwy
  Yn ei holl (g)waith e/hi ar gyfer y Coleg dylai Aelod Bwrdd/Pwyllgor ddangos yr holl sgil sydd ganddo fe/ganddi hi a’r fath ofal a diwydrwydd a ddisgwylid gan berson rhesymol dan yr amgylchiadau. Bydd hyn yn benodol o berthnasol pan fydd Aelodau Bwrdd a Phwyllgor yn gweithredu fel asiantau i’r Coleg, er enghraifft, pan ddirprwyir swyddogaethau i bwyllgor y Bwrdd neu i’r Cadeirydd.

• 4.1 Gwrthdaro Buddiannau:
  Fel personau eraill sydd â dyletswydd ymddiriedol, dylai Aelodau Bwrdd a
  Phwyllgor geisio osgoi rhoi eu hunain mewn safle lle mae gwrthdaro (gwirioneddol neu bosibl) rhwng eu buddiannau personol a’u dyletswyddau i’r Bwrdd. Ni ddylent adael i unrhyw wrthdaro buddiannau ddigwydd a allai amharu arnynt yn arfer eu barn annibynnol. Dylid datgan unrhyw wrthdaro buddiant posibl i’r Bwrdd yn ystod eu cadarnhad blynyddol o gymhwyster i fod yn gyfarwyddwr cwmni neu, os yw’n digwydd yn ystod y flwyddyn, cyn gynted a bydd yn digwydd.

• 5.1 Pwerau’r Bwrdd
  Mae Aelodau Bwrdd yn gyfrifol am gymryd penderfyniadau sydd o fewn y
  pwerau a roddir i’r Bwrdd gan y Senedd dan adrannau 18 ac 19 Deddf
  Addysg Bellach ac Uwch 1992. Ceir crynodeb o’r pwerau hynny yn Atodiad 6. Os yw Aelod o’r Bwrdd yn meddwl bod y Bwrdd yn debygol o weithredu’r tu hwnt i’w bwerau wrth wneud penderfyniad penodol, dylai ef neu hi gyfeirio’r mater ar unwaith i Ysgrifennydd y Cwmni/y Clerc i’r Bwrdd i gael cyngor.

• 6.1 Datgeliad
  Rhaid i Aelodau Bwrdd a Phwyllgor ddatgelu i’r Bwrdd unrhyw fuddiannau ariannol uniongyrchol neu anuniongyrchol sydd ganddynt, neu a all fod ganddynt, ynghylch cyflenwi gwaith i’r Coleg neu gyflenwi nwyddau at ddibenion y Coleg, neu mewn unrhyw gontract neu gontract arfaethedig yn gysylltiedig â’r Coleg, neu mewn unrhyw fater arall yn ymwneud â’r Coleg neu unrhyw fuddiant arall o’r math a nodwyd gan y Bwrdd mewn unrhyw fater yn ymwneud â’r Coleg, neu unrhyw ddyletswydd sy’n faterol ac sydd yn gwrthdaro neu a all wrthdaro gyda buddiannau’r Bwrdd.
• 6.2 Adrodd am Ddatgeliad
  Os yw buddiant o unrhyw fath (gan gynnwys buddiant priod neu bartner Aelod Bwrdd/Pwyllgor neu berthynas agos yr Aelod Bwrdd/Pwyllgor neu ei bartner/phartner neu briod) yn debygol neu a ganfyddir, pe bai’n hysbys i’r cyhoedd, o fod yn debygol o amharu â gallu Aelod Bwrdd/Pwyllgor i arfer barn annibynol, yna: -
  • 6.2.1 dylid adrodd am y buddiant, boed yn ariannol neu fel arall, wrth Ysgrifennydd y Cwmni/y Clerc i’r Bwrdd;
    6.2.2 dylid gwneud datgeliad llawn i’r Bwrdd o natur a maint y buddiant cyn bod y mater sy’n achosi’r buddiant yn cael ei ystyried;
    6.2.3 os yw’r Aelod Bwrdd/Pwyllgor dan sylw’n bresennol mewn cyfarfod Bwrdd/Pwyllgor, neu unrhyw un o’i bwyllgorau, lle’r ystyrir cyflenwi, contract neu fater arall yn gysylltiedig â’r buddiant, dylai ef neu hi: -
    a. ymatal rhag cymryd rhan yn y broses o ystyried neu bleidleisio ar unrhyw gwestiwn yn ymwneud â hyn ac ni chaiff ei gyfrif yn y cworwm ar gyfer y cyfarfod hwnnw; a
    b. thynnu nôl o’r cyfarfod Bwrdd neu bwyllgor hwnnw pan ofynnir i wneud hynny gan fwyafrif Aelodau’r Bwrdd neu bwyllgor sy’n bresennol yn y cyfarfod.
• 6.3 Diffiniad o ‘berthynas agos’
  At ddibenion cymal 6.2 mae “perthynas agos” yn cynnwys, ond nid yw’n gyfyngedig i dad, mam, brawd, chwaer, plentyn, ŵyr a llystad/llysfam llysfrawd/llyschwaer/llysblentyn.
• 6.4 Derbyn buddion
  Ni ddylai Aelodau Bwrdd a Phwyllgor dderbyn rhoddion, lletygarwch neu fuddion o unrhyw fath oddi wrth drydydd parti y gellid eu hystyried i fod yn peryglu eu barn neu gywirdeb personol. Dylid adrodd ar unwaith wrth Ysgrifennydd y Cwmni/y Clerc i’r Bwrdd am unrhyw gynnig neu dderbyn rhoddion, lletygarwch neu fuddion o’r fath.
• 6.5 Cofrestru Buddiannau
  Bydd Ysgrifennydd y Cwmni/y Clerc i’r Bwrdd yn cadw Cofrestr o Fuddiannau Aelodau a fydd yn agored i’w harchwilio gan y cyhoedd. Rhaid i Aelodau Bwrdd a Phwyllgor ddatgelu’n rheolaidd i’r Bwrdd pob buddiant busnes, ariannol neu fel arall, a all fod ganddynt, a bydd Ysgrifennydd y Cwmni/y Clerc i’r Bwrdd yn nodi’r fath fuddiannau ar y Gofrestr. Rhaid i Aelodau Bwrdd a Phwyllgor roi manylion digonol i ganiatáu i natur y buddiannau gael eu deall gan ymholwyr. Dylai Aelodau Bwrdd a Phwyllgor hysbysu Ysgrifennydd y Cwmni/y Clerc i’r Bwrdd pryd bynnag bydd eu hamgylchiadau’n newid a buddiannau’n cael eu caffael neu’u colli. Wrth benderfynu a ddylid datgelu buddiant, dylai Aelodau Bwrdd a Phwyllgor ystyried yr ystyr a roddir i “fuddiant” ym mharagraffau 6.2 a 6.3 y Cod hwn.

• 7.1 Cydgyfrifoldeb
  Mae’r Bwrdd yn gweithredu trwy Aelodau Bwrdd yn cymryd penderfyniadau mwyafrifol mewn modd corfforaethol mewn cyfarfodydd â chworwm. Felly, mae penderfyniad y Bwrdd, hyd yn oed pan nad yw’n unfrydol, yn benderfyniad a gymerwyd gan Aelodau’r Bwrdd yn gyfunol ac mae gan bob Aelod Bwrdd unigol ddyletswydd i’w gynnal, boed ef neu hi’n bresennol ai peidio yng nghyfarfod y Bwrdd pan wnaed y penderfyniad.
• 7.2 Anghytuno â phenderfyniadau
  Os yw Aelod Bwrdd yn anghytuno â phenderfyniad a gymerwyd gan y
  Bwrdd, ei (d)dyletswydd gyntaf yw i gael trafod a chofnodi unrhyw anghytundeb. Os yw’r Aelod Bwrdd yn anghytuno’n gryf, dylai ef neu hi ofyn cyngor gan y Cadeirydd ac, os oes angen, yna codi’r mater gyda’r Bwrdd pan fydd yn cwrdd nesaf. Os nad oes cyfarfod wedi’i amserlennu, dylai’r Aelod Bwrdd gyfeirio at bŵer y Cadeirydd neu unrhyw bum Aelod Bwrdd dan Offeryn Llywodraethu’r Coleg i alw cyfarfod arbennig ac, os yn briodol, ei arfer, gan ofyn i Ysgrifennydd y Cwmni/y Clerc i’r Bwrdd am ddosbarthu safbwyntiau’r Aelod Bwrdd i Aelodau Bwrdd eraill ymlaen llaw. Fel arall, yn niffyg dim arall, gall yr Aelod Bwrdd benderfynu cynnig ei (h)ymddiswyddiad o’r rôl, ar ôl gofyn cyngor gan y Cadeirydd.

• 8.1 Didwylledd ac eglurder
  Oherwydd atebolrwydd cyhoeddus y Bwrdd a phwysigrwydd cynnal ei fusnes mewn modd didwyll ac eglur, dylai Aelodau Bwrdd a Phwyllgor sicrhau, fel egwyddor gyffredinol, bod myfyrwyr a staff y Coleg yn cael
  mynediad rhydd i wybodaeth am achosion y Bwrdd. Yn unol â hynny, mae agendâu, cofnodion a phapurau eraill yn ymwneud â chyfarfodydd y Bwrdd fel arfer ar gael i’w harchwilio gan y cyhoedd pan fyddant wedi cael eu cymeradwyo i’w cyhoeddi gan y Cadeirydd.
• 8.2 Eitemau agenda cyfrinachol a gwybodaeth sensitif
  Fe fydd yna achlysuron pan na fydd cofnod trafodaethau a phenderfyniadau yn cael eu gwneud ar gael i’w harchwilio gan y cyhoedd; er enghraifft, pan fydd y Bwrdd yn ystyried materion sensitif neu unigolion penodol ac am resymau da eraill. Caiff y fath eitemau eithriedig eu cadw mewn ffolder cyfrinachol gan Ysgrifennydd y Cwmni/y Clerc i’r Bwrdd, a chânt eu dosbarthu’n gyfrinachol i Aelodau’r Bwrdd. Mae rhai eitemau cyfrinachol yn debygol o fod yn sensitif eu natur am gyfnod penodol o amser yn unig (er enghraifft gwybodaeth yn ymwneud â thrafodion masnachol arfaethedig neu gydweithio â sefydliad arall). Dylai’r Bwrdd  nodi’n benodol am ba mor hir y dylid trin y fath eitemau fel cyfrinachol neu, os nad yw hyn yn bosibl, dylid adolygu’r fath eitemau’n rheolaidd i ystyried p’un a ddylid tynnu i ffwrdd y statws cyfrinachol neu p’un a yw’r buddiant i’r cyhoedd o ddatgeliad yn drech na’r statws cyfrinachol hwnnw ac yna gwneud yr eitem ar gael i’w harchwilio gan y cyhoedd. Wrth ystyried materion o’r fath, rhaid i Aelodau Bwrdd hefyd ystyried cynllun cyhoeddi’r Coleg a gyhoeddwyd dan y Ddeddf Rhyddid Gwybodaeth 2000.
• 8.3 Cyfyngu mynediad i aelodau staff a myfyrwyr
  Fodd bynnag, nid oes hawl mynediad gan Aelodau Bwrdd staff a myfyrwyr i gofnodion sy’n delio gyda materion y mae’n ofynnol iddynt adael y cyfarfodydd o’u herwydd dan Offeryn Llywodraethu’r Coleg.
• 8.4 Cyfrinachedd
  Mae’n bwysig bod y Bwrdd a’i Bwyllgorau yn cael trafodaethau llawn ac agored er mwyn cymryd penderfyniadau yn gyfunol. I wneud hynny, rhaid bod ymddiried rhwng Aelodau Bwrdd a Phwyllgor gyda chyfrifoldeb
  corfforaethol rhanedig am benderfyniadau. Dylai Aelodau Bwrdd a Phwyllgor gadw’n gyfrinachol unrhyw fater, oherwydd ei natur, y mae Cadeirydd neu Aelodau unrhyw Bwyllgor y Bwrdd yn sicr y dylid delio ag ef yn gyfrinachol.
• 8.5 Gwneud gwybodaeth yn gyhoeddus
  Ni ddylai Aelodau Bwrdd a Phwyllgor wneud datganiadau i’r wasg neu’r cyfryngau neu mewn unrhyw gyfarfod cyhoeddus yn ymwneud ag achosion y Bwrdd neu ei Bwyllgorau heb yn gyntaf cael sêl bendith y
  Cadeirydd neu, yn ei (h)absenoldeb ef/hi, yr Is-gadeirydd. Mae’n anfoesegol i Aelodau Bwrdd a Phwyllgor feirniadu’n gyhoeddus, canfasio neu ddatgelu safbwyntiau Aelodau Bwrdd a Phwyllgor eraill a fynegwyd yng nghyfarfodydd y Bwrdd neu ei Bwyllgorau.

• 9.1 Gweithdrefn gwyno
  Er mwyn sicrhau y caiff materion y Coleg eu cynnal mewn modd agored ac eglur a bod y Coleg yn atebol am ei ddefnydd o gyllid cyhoeddus ond hefyd i’w gyflogeion, ei fyfyrwyr a’r gymuned mae’n ei gwasanaethu, mae’n bwysig bod yna weithdrefnau cwyno priodol yn eu lle ac i’r rhain fod yn dra hysbys. Atgoffir Aelodau Bwrdd a Phwyllgor o’u cyfrifoldeb penodol dan yr Erthyglau Cymdeithasu i wneud rheolau’n nodi’n benodol y gweithdrefnau yn unol â’r rhain y gall cyflogeion geisio iawn am unrhyw achwynion yn ymwneud â’u cyflogaeth, o bwysigrwydd cael gweithdrefnau cwyno ffurfiol yn eu lle i drin materion a godir gan fyfyrwyr, cyn-fyfyrwyr a thrydydd partïon ac o’r gofynion cyfreithiol i gael gweithdrefn chwythu’r chwiban yn ei lle.
• 9.2 Ymchwilio i Gwynion
  Atgoffir Aelodau Bwrdd a Phwyllgor fod rhaid i’r coleg ymchwilio i:
  • bob honiad o afreoleidd-dra (ymddygiad anghyfreithlon neu anfoesegol, camymddwyn ariannol, materion cydraddoldeb ac amrywiaeth a risgiau iechyd a diogelwch i staff, dysgwyr neu’r cyhoedd;
  • ansawdd neu reolaeth darpariaeth ddysgu, oedi gormodol neu ddiffyg cydymffurfio â gweithdrefnau cyhoeddedig, a chwynion a wnaed gan ddysgwyr.

• 10.1 Presenoldeb Aelodau Bwrdd/Pwyllgor Members
  Disgwylir lefel uchel o bresenoldeb mewn cyfarfodydd Bwrdd/Pwyllgor [dylid cyfeirio at Reolau Sefydlog y Coleg am ofyniad presenoldeb manwl] fel bod Aelodau Bwrdd a Phwyllgor yn gallu cyflawni eu swyddogaethau’n briodol.

• 11.1 Dewis Aelodau Bwrdd/Pwyllgor
  Bydd y Bwrdd/Pwyllgor yn ceisio sicrhau bod yr holl Aelodau Bwrdd a Phwyllgor yn cael eu penodi ar sail teilyngdod, yn unol â gweithdrefn ddewis agored a gyflawnir gan Bwyllgor Chwilio a Llywodraethiant y Bwrdd, ac yn cael eu tynnu’n helaeth o’r gymuned y mae’r Coleg yn ei
  gwasanaethu er mwyn bod yn gynrychiadol o’r gymuned honno. Dylai’r Bwrdd ystyried y darpariaethau’n ymwneud ag aelodaeth y Bwrdd yn Erthyglau’r Coleg, yr angen i ymladd yn erbyn gwahaniaethu ac i hyrwyddo cydraddoldeb, a’r angen i wneud ystod o sgiliau angenrheidiol a phrofiad ar gael er mwyn sicrhau bod y Bwrdd yn cyflawni ei swyddogaethau dan Erthyglau Cymdeithasu’r Coleg.
• 11.2 Cymryd rhan mewn hyfforddiant
  Rhaid i Aelodau Bwrdd a Phwyllgor gael sylfaen drylwyr yn eu dyletswyddau a chyfrifoldebau trwy gymryd rhan mewn rhaglenni hyfforddi a chynefino llywodraethiant a ddarperir yn fewnol ac yn allanol, gan gynnwys gweithdai diweddaru rheolaidd.
• 11.3 Adolygu Perfformiad yn Flynyddol
  Er mwyn hyrwyddo llywodraethiant mwy effeithiol, bydd Aelodau Bwrdd yn cynnal adolygiad dwyflynyddol o’r perfformiadgan y Bwrdd, a’i Bwyllgorau, o’u dyletswyddau a chyfrifoldebau, fel rhan o broses hunanwerthuso feirniadol a pharhaus.